یزدی به مثابه یک فعال دانش آموزی، دانشجویی

یزدی به مثابه یک فعال دانش آموزی، دانشجویی

پرده اول از زندگی ابراهیم یزدی (قسمت اول از یادداشت سیاست ورزی در چهار قبا) 

//منتشر شده در صفحه تاریخ دو ماهنامه چراغ روشن، شماره سوم، یادنامه ابراهیم یزدی، آبان 96//

مقدمه و بخش نخستین این یادداشت را در لینک ذیل مطالعه فرمایید:

نگاهی به کارنامه سیاسی و مبارزاتی یزدی از چهار زاویه (مقدمه یادداشت سیاست ورزی در چهار قبا)

یزدیِ فعال دانش ­آموزی و دانشجویی، اولین بعد از شخصیت سیاسی و مبارزاتی یزدی است که در پرده اول از زندگی پربارش شکل می­گیرد، مشق سیاست می­آ­موزد و پایه و زیربنا­ی ابعاد دیگر مبارزاتی او می ­شود، این بُعد از شخصیت او، یزدی انقلابی را و ایضا یزدی دیپلمات و سیاستمدار را در دامن خود می­ پروراند و به تقابل با ابعاد دیگر شخصیتی او بر نمی ­خیزد و انتقاد، تردید و عملکرد این بُعد شخصیتی، پشیمانی ­ای را نیز برای او بدنبال ندارد. همچون پناهگاهی برای خستگی­ های او می­ ماند و هروقت سایر ابعاد شخصیت او به تقابل با یکدیگر بر می­ خیزند و او از ادامه در مسیر یکی از ابعاد شخصیتش مُنصرف می­شود، نقطه ­ی بازگشت یزدی می­ گردد.

شخصیت دکتر ابراهیم یزدی در دوره اول زندگیش همانگونه که خود می­ گوید تحت تاثیر شرایط مذهبی خانواده است و یزدی از فعالیت ­های سیاسی و شخصیت برادران بزرگترش الگوبرداری می­ کند. پدر او در سال ­های حکومت رضاخان، به جرم انجام مراسمات مذهبی جمعی به زندان می­ افتد و او سال ­های تلخ اشغال ایران بدست متفقین را به چشم می ­بیند و در فضای استعمار و استبداد ستیز جامعه رشد و نمو می ­یابد. با ورود به دبیرستان دست به قلم می­ شود و بمناسبت یکصدمین سال تاسیس مدرسه دارالفنون مقاله می ­نویسد و در هیئت ­ها و انجمن­ های دانش­ آموزی-مذهبی عضو می ­شود و در تاسیس صندوق خیریه برای دانش ­آموزان نیازمند همکاری می ­کند. یزدی تربیت شده زیر نظر برادران بزرگتر و تحصیل کرده­ اش، مجله دانش ­آموزان را به کمک دوستانش بنا می ­نهد و با تشویق برادرش کاظم یزدی، در 15 سالگی به عضویت نهضت خداپرستان سوسیالیست در می­ آید، در نهضت خداپرستان سوسیالیست در کلاس­ ها و اردوهای جمعی زیر نظر نخشب، آشتیانی و شکیبا مطالب فلسفی و مبانی فکری و عقیدتی و اقتصادی را آموزش می­ بیند و با برادرش اسماعیل به تشکیل سازمان دانش ­آموزی و نشریه داخلی آن تحت عنوان "انقلاب" مبادرت می ­ورزد و با بازرگان و طالقانی آشنا می ­شود.

یزدی در تاسیس جمعیت تعاونی خداپرستان در سال ­های پایانی دبیرستان همکاری کرده و در این جمعیت، تاریخ مشروطه را زیر نظر برادرش کاظم می ­آموزد و به محض ورود به دانشگاه به عضویت انجمن تازه تاسیس اسلامی دانشجویان در می­ آید و عضو شورای مرکزی و هیئت اجرایی آن شده و به سخنرانی می ­پردازد و در تمام دوران دانشجویی عضو این انجمن می ­ماند. عضویت در انجمن اسلامی دانشجویان او را با مرحوم مهندس عزت ­الله سحابی و دکتر مصطفی چمران همکار می ­کند و در انتشار نشریه گنج شایگان توسط این انجمن همکاری می ­کند.

یزدی در ماجرای حمایت از مصدق در خرید اوراق قرضه ملی، تظاهرات 14 آذر1330 و قیام ملی 30 تیر 1331 فعالانه همکاری می ­کند. با آشنایی و ارتباط­ گیری با آیت ­الله طالقانی و مجذوب شدن دانشجویان به تفاسیر قرآنی طالقانی در مسجد هدایت، انجمن اسلامی دانشجویان میزبان بزرگانی چون طالقانی می­ شود و نشریه این انجمن، در سال­ های پس از کودتا، صدای جنبش روشنفکری دینی می­ شود و مقالاتی از مهندس بازرگان و دکتر سحابی را منتشر می ­کند. یزدی و هم ­مسلکانش به قلم ­زنی در آن نشریه مشغول می ­شوند و انجمن اسلامی نهادی می ­شود که دانشجویان با روحانیون قم ارتباط برقرار کنند تا اشخاصی چون آیت ­الله مطهری، امام موسی صدر، خسروشاهی و بهشتی را در اعیاد مذهبی به انجمن دعوت کرده و شنوای سخنرانی آنان باشند. سفرهای یزدی به قم و دیدار با روحانیونی چون علامه طباطبایی باعث شکل­ گیری نطفه ی همکاری و ارتباط او با روحانیون در این مرحله از زندگی او می ­شود.

یزدی دیپلمات بودن را نیز در دوره دانشجویی و در این برهه از زندگی خود مشق می­ کند و در سال ­های پس از مبارزات ضد استعماری مصدق که دانشگاه تهران، میزبان دانشجویان شمال افریقا نظیر مصر، تونس و الجزایر است در حمایت از جنبش استقلال طلبانه ­ی ضد استعمار فرانسه، متنی خطاب به دبیرکل سازمان ملل می ­نویسد و با دانشجویان پاکستانی ارتباط می­گیرد.

در ماجرای کودتا و پس از آن، به بازداشت اساتید دانشگاه تهران در 16مهر1332 و پس از آن، تظاهرات در مسجد شاه و اعتراض به فلسفی، واعظ درباری به سازماندهی اعتراضات می­ پردازد و در 21 آبان1332 در تظاهرات علیه محاکمه مصدق در میدان بهارستان بازداشت می ­شود و گزارش ­فعالیت­ های جنبش اعتراضی را خود مستقیماَ به آیت ­الله زنجانی و مهندس بازرگان و رحیم عطایی می ­دهد و در انتشار نشریه راه مصدق تا سال 1336 همکاری می­ کند و حتی لو رفتن چاپخانه و بازداشت مهندس سحابی در سال1333 نیز نمی­ تواند مانع انتشار آن شود.

یزدیِ جوان آنقدر در شخصیت رشد یافته خود خوب ظاهر می ­شود که در سال 1335 گزارش عملکرد 34 ماهه نهضت مقاومت ملی را او می ­نویسد و برای بزرگان سیاسی زمانه به شخصیتی شناخته شده بدل می­ گردد و در مکتب تربیتی و اجتماعی عملی (متاع) که در سال1335 به ابتکار بازرگان شکل می ­گیرد عضو هیئت موسس می­ شود و در سال1336 نیز  انجمن اسلامی پزشکان را به تبع انجمن اسلامی مهندسین بهمراه برادرش دکتر کاظم یزدی، دکتر عالی و دکتر عباس حائری تاسیس می­ کند.

یزدی در سازماندهی تظاهرات 14تا16 آذر1332 که به شهادت دانشجویان دانشگاه تهران می­ انجامد نیز همکاری می ­کند. و آشتی­ ناپذیری دژخیمان و خفقان حاکم و شوق ایجاد حکومت اسلامی، بارقه ­های تبدیل یزدی به یک انقلابی را نمایان می­کند. او با فدائیان اسلام ارتباط برقرار می ­کند و در اعتراضات به نصب مجسمه شاه تا تظاهرات علیه حوادث مصر و سرکوب مردم پراگ شرکت می ­جوید.

پرده اول فعالیت ­های سیاسی یزدی به مثابه یک فعال دانشجویی-دانش­ آموزی با مهاجرت او به امریکا در سال 1339 پایان می­ یابد و یزدی در همین قالب این بار در امریکا به فعالیت­ هایش ادامه می ­دهد، اما فعالیت ­های یزدی در این ردا در امریکا، بمانند ایران از نظر زمانی پیوستگی خطی ندارد. بذر انقلابی یزدی در تهران جوانه زده و دیریست که یزدی انقلابی، او را از یزدی فعال دانشجویی-مدنی جدا ­کند، هرچند در پی ناکامی­ های یزدیِ انقلابی، پس از مدتی قریب به 3 سال، او بار دیگر در قبای فعالِ دانشجویی-مدنی ظاهر می ­شود.

یزدی در همان بدو ورود به امریکا در سال39، با چمران و قطب­ زاده، دوستان دوره فعالیت دانش­ آموزیش در تهران و نخشب و دکتر شایگان ارتباط برقرار می ­کند و گزارش جبهه ملی دوم در تهران را به آنان داده و پیشنهاد تاسیس شاخه خارجی جبهه ملی را به دکتر شایگان ارائه می ­دهد و مامور تهیه اساسنامه و عضوگیری این تشکل می ­گردد. کادرسازی و تشکیل شورای موقت و تهیه اساسنامه را یزدی بصورت جدی در این برهه تمرین می­ کند و در دوره انقلاب57 این مهارت او به بلوغ می­رسد. شایگان رئیس شورا و خود دبیر شورای موقت جبهه ملی در خارج از کشور می ­شود. پس از تشکیل اولین کنگره در ابتدای سال1341 و تصویب اساسنامه و انحلال شورای موقت و تشکیل شورای مرکزی جدید، نخشب مسئول تبلیغات شورا شده و چمران مسئول مالی و خود یزدی مسئول تشکیلاتی و مجددا دبیر شورا می­ گردد. جبهه ملی و مشخصا یزدی و دوستانش در خارج به انتشار نشریات "اندیشه جبهه" و "اخبار جبهه ملی" مبادرت می­ ورزند. از سوی دیگر در اروپا، پرویز امین، تقی زاده و علی شریعتی جبهه ملی اروپا را بصورت خودجوش راه ­اندازی می ­کنند و نشریه "ایران آزاد" به مدیرمسئولی و سردبیری شریعتی را منتشر می ­کنند. یزدی مکاتبات خود را با رحیم عطایی، دکتر احمد صدر حاج سیدجوادی و مهندس بازرگان در ایران و شریعتی و امین در اروپا بی ­وقفه ادامه می ­دهد. اندکی پس از تشکیل نهضت آزادی در ایران، یزدی و تنی چند از دوستان همفکرش آنرا کاملا در تطابق اندیشه­ های مذهبی-سیاسی خود می­ بینند و بدون اعلان عمومی، اساسنامه شاخه خارج از کشور نهضت توسط شریعتی و امین تهیه و با همراهی قطب زاده و چمران، هیئت موسسان این شاخه را تشکیل می­دهند و تایید بازرگان را نیز دریافت می ­کنند. با کنگره­ دوم جبهه در شهریور42، چمران با سکونت در غرب امریکا، به عضویت شاخه اجرایی نیز در می ­آید و یزدی و چمران، چاپخانه­ ای برای نشریات جبهه ملی راه ­اندازی می ­کنند.

راهپیمایی اعتراضی در 30تیر1340 و سالروز قیام ملی سی­ام تیر از دانشگاه کلمبیا تا مقر سازمان ملل، تظاهراتی به ابتکار چمران در اردیبهشت41 علیه شاه و در برابر هتل محل اقامت او، تظاهرات در اعتراض به حمله نیروهای نظامی به دانشگاه تهران در بهمن41 و رفراندوم انقلاب سفیدِ شاه و کنفرانس­ های مطبوعاتی در پی این اعتراضات، بست نشستن در سفارت ایران در واشنگتن و کنفرانس مطبوعاتی و تظاهرات به سمت کاخ سفید، تحصن در معبد نیایش سازمان ملل و درخواست ملاقات با رئیس سازمان ملل با پلاکارد و مقاومت چمران و یزدی در برابر پلیس و مصاحبه چمران با تلویزیون امریکا و پخش این مصاحبه در تمامی بخش­ های خبری در شبکه ­های تلویزیونی امریکا، راهپیمایی اعتراضی80 کیلومتری در بالتیمور، تحصن دوباره در سفارت ایران در امریکا، راه ­اندازی تظاهرات بزرگ در ایالت ­های مختلف امریکا در بهمن42 در اعتراض به شرایط خفقان در ایران و مکاتبه با جرائد امریکا که با دریافت کمک مالی به نفع شاه قلم می­زدند به همت شورای جبهه ملی قید شده با حضور کلیدی یزدی، با همکاری سازمان دانشجویان ایرانی که قطب ­زاده به عضویت هیئت دبیران آن درآمده بود و نهایتا گردهمایی بزرگ اعتراضی در نیویورک و لس­ آنجلس در خرداد1343 همزمان با اولین سالروز قیام 15خرداد و مصادف با سفر شاه به امریکا، مجموعه اقدامات میدانی یزدی و همفکرانش در قامت فعال دانشجویی-مدنی در امریکاست.

اما یزدی از همان سالیان عضویت در نهضت خداپرستان سوسالیست تحت آموزش­ های ایدئولوژیک برای مقابله با افکار حزب توده و مارکسیست ­های ضد مذهب قرار گرفته ­است و دوره­ ی دانشجویی و مبارزه در ایران را با این چالش سپری کرده ­است و اکنون در امریکا، جبهه ­ای که خود بانی تاسیس آن بود ائتلافی می ­شود از 3 دسته­ از فعالین ملی، ملی-اسلامی و چپگرا. شکاف در این ائتلاف شکننده با سخنرانی ضد اسرائیلی آیت­ الله خمینی عیان شده و از سوی دیگر با پدید آمدن اختلاف­ ها در جبهه ملی دوم در ایران و علنی شدن تشکیل نهضت آزادی در خارج از کشور و مشغولی­ های مضاعف در آن و بلوغ شخصیت انقلابی یزدی و همفکرانش، یزدی چریک شدن را بر می­ گزیند و از قالب فعال دانشجویی و مدنی در سال42،43 برای نخستین بار خارج می ­شود.

یزدی یکبار دیگر بصورت جسته و گریخته و در پی ناکامی ­های شخصیت انقلابیش و پس از بازگشت از مصر در سال1345 در قامت فعال دانشجویی-مدنی ظاهر می­ شود، اما این ­بار او دیگر صرفا یزدیِ فعال دانشجویی نیست، بلکه شخصیت بالغ انقلابی درونش، او را رها نمی ­کند و یزدی سعی می­ کند تعادلی بین این ­دو وجه از شخصیتش برقرار کند.

بازگشت یزدی از خاورمیانه، مصادف می ­شود با دوره­ ی رکود فعالیت ­های سیاسی در ایران و همانگونه که خود می­گوید فعالیت­های خارج از کشور نیز تا حد زیادی به شرایط داخلی مرتبط بود. این شرایط بعلاوه ناکامی در فعالیت­های چریکی در خاورمیانه باعث می­ شود یزدی یکبار دیگر قبای فعالیت دانشجویی و مدنی را به تن کند.

یزدی پس از بازگشت از مصر، با سازمان خدمات اسلامی که متشکل از مهاجرین فلسطینی در امریکاست با سخنرانی در جمع آنان باب همکاری را آغاز می­ کند و با انجمن اسلامی دانشجویان امریکا و کانادا نیز همکاری کرده و عضو آن می ­شود، مقابله با تفکرات چپ که از دوران دانش­ آموزی در تهران آغاز شده بود و عامل کمرنگ شدن فعالیت یزدی در جبهه ملی امریکا شده بود و در مصر به اوج رسیده بود، با عضویت در این انجمن به اوج رسیده و در کنفدراسیون دانشجویان ایرانی ادامه می­ یابد. او در این انجمن به تقویت جایگاه تشیع می ­پردازد و دبیر مذهبی این انجمن با اکثریت اهل تسنن می­ گردد و دانشجویان ایرانی را در این انجمن متحد کرده و بعدها در سال1352نماینده سفارت ایران را در گردهمایی سالانه این انجمن اخراج می ­کند. یزدی از ابزار انجمن برای صدور بیانیه ­های سیاسی علیه حکومت شاه و در حمایت از زندانیان سیاسی نظیر آیت­الله طالقانی بهره می­ جوید.

انجمن اسلامی دانشجویان امریکا و کانادا، با حضور یزدی در حمایت از جنبش ­های اسلامی در دیگر کشورها نیز گردهمایی و بیانیه صادر می­کند. پیش­ تر در تهران و سپس با ارتباطات با مصر و الجزایر، یزدی دیپلمات بودن را تمرین کرده ­است اما عضویت در این انجمن، ارتباطات یزدی را با فعالین سیاسی جنبش­ های اسلامی دیگر کشورها تقویت می­ کند. همایون کبیر از بنگلادش، باسمانچی از ترکیه، تیجانی از سودان، انیس احمد از پاکستان، حسین شهرستانی از عراق و عبدالله­ عبدالله از افغانستان نمونه­ ای از اشخاصی هستند که در این انجمن عضو بوده و بعدها در کشورهای خود متصدی پست­های مهم دولتی می­ گردند.

یزدی در قالب فعال دانشجویی، با اینکه دیگر دانشجو نیست، با امریکایی­ های مسلمان شده­ ی امت اسلام که ماهیتی سیاسی نظامی هم داشتند ارتباط می­ گیرد و با مالکوم ایکس دیدار و مباحثه می­ کند و به انتقاد از اعتقادات غلط نژادپرستانه سیاهپوستی گروه عالیجاه محمد می ­پردازد. جامعه اسلامی هیوستون را بنا می نهد و با مراکز مذهبی سایر ادیان مرتبط می­شود و تساهل و تسامح با ادیان دیگر را با برپا کردن مراسمات مذهبی در معبد راسکو بیش از پیش آموخته و تبلیغ می­ کند. اولین مسجد تکزاس را بنا می­ نهد و خود به تدریس قرآن از تفاسیر المیزان و پرتوی از قرآن می ­پردازد، فعالیت ­های مدنی و خیریه را پی می­گیرد، نشریه صدای اسلام و کتابخانه در مسجد هیوستون تاسیس می­ کند و مباحثه و گفتمان مسالمت ­آمیز با کلیساهای شهر هیوستون را آغاز می­ کند. در همایش­ های بین ادیان سخنرانی کرده و با ارتباط با رادیو و رسانه ­ها به تبلیغ نگرش اسلامی و دیدگاه­ های ضد استبدادی خود می ­پردازد. همایش ­های مذهبی در دانشگاه هیوستون برگزار می ­کند، خدمات پزشکی به بیماران مسلمان ارائه می ­دهد و ساعیانه به تصحیح نگرش غلط جامعه امریکا در مورد اسلام و حتی اشتباهات درج شده در منابع و کتب درسی می ­پردازد.

یزدی با رئیس سازمان زندان ­های تکزاس ارتباط گرفته و به تبعیض مذهبی در زندان ­های امریکا و مشکلات زندانیان مسلمان اعتراض و آن­ را رسانه­ ای می­ کند و موفق به کسب اجازه برای دیدارهای هفتگی خود و نمایندگان جامعه اسلامی از زندان ­ها می ­شود و به سخنرانی در طول این بازدیدها می ­پردازد. اقدام به آموزش ­های مرتب مذهبی می­ کند، به تهیه لیست زندانیان مسلمان و پیگیری وضعیت آن ­ها می ­پردازد و منابع مذهبی چون قرآن را برای آنان تهیه می ­کند.

یزدیِ فعال دانشجویی و مدنی در پرده دوم فعالیت ­هایش در امریکا، با سازمان ­هایی چون سازمان دانشجویان مسلمان ایرانی و شورای اسلامی دانشجویان و فارغ التحصیلان امریکای شمالی همکاری می ­کند.

اما با آغاز دهه50 و اوج گرفتن فعالیت­ های مسلحانه در داخل و علنی شدن فعالیت سازمان مجاهدین خلق که مورد تایید روحانیون انقلابی ­است یزدی برای همیشه از قالب اولیه خود بعنوان فعال دانشجویی-مدنی جدا می­ شود.

ادامه این مقاله را به ترتیب در بخش های ذیل مطالعه فرمایید:
یزدیِ انقلابی - پرده دوم از زندگی ابراهیم یزدی (قسمت دوم از یادداشت سیاست ورزی در چهار قبا) 

یزدی به مثابه یک مدیرِ دیپلمات - پرده سوم از زندگی ابراهیم یزدی (قسمت سوم از یادداشت سیاست ورزی در چهار قبا) 

یزدی به مثابه یک مصلح اجتماعی - پرده چهارم از زندگی ابراهیم یزدی (قسمت چهارم از یادداشت سیاست ورزی در چهار قبا)