Timeline of Iran's Oil - سالشمار نفتی ایران

سالشمار نفتی ایران – جواد سلیمانی

1901 عقد امتیاز دارسی، 60 ساله با مظفرالدین شاه با فقط 16 درصد از سود فروش نفت

دارسی در پی بی نتیجه بودن جستجو، امتیاز خود را به شرکت نفت برمه واگذار کرد (خود دارسی از بنیانگذاران و از سهامداران شرکت برمه بود)

1908 کشف نفت در مسجد سلیمان (در طول این 7 سال حتی خود شرکت برمه از یافتن نفت ناامید و درصدد بود قرارداد را یکطرفه لغو کند)

1909 شرکت نفت ایران و انگلیس (آنگلو پرشین) که زیرشاخه شرکت برمه بود تاسیس شد

1911 (معادل سال 1296 استخراج به میزان 5000 بشکه در روز – منابع: گزارشات شرکت نفت ایران و انگلیس) - ایران هیچ نظارتی بر میزان فروش و درآمد و سود این شرکت نداشت.

1914 همزمان با جنگ جهانی خرید سهام دارسی توسط دولت انگلیس برای نیروی دریایی

1932 لغو قرارداد توسط رضاخان

1933 قرارداد جدید رضاخان با مالک شرکت نفت ایران و انگلیس – 60 ساله (تمدید قرارداد)-افزایش سهم ایران به 19 درصد از کل استخراجات بدون محاسبه سود. همچنان ایران هیچ نظارتی بر میزان فروش و درآمد و سود این شرکت نداشت و شرکت بریتانیایی بدون هیچ الزامی به ارائه صورت عملکرد به دولت ایران قرارداد رو در دست گرفت.

1949 آغاز غوغای دکتر مصدق در ملی کردن صنعت نفت و قهر و رهاسازی اکتشافات و استخراجات و شکایت انگلیس ها و تشکیل کمیته خلع ید و توقف فروش نفت – عقد قرارداد گس گلشائیان برای ساکت کردن ایران و عدم تصویب در مجلس – میزان نفت استخراجی تا قبل از آغاز این غوغا: 664 هزار بشکه – منبع: کمیته خلع ید و گزارشات مجلس 16ام

1951 ملی شدن صنعت نفت – تولید نفت با زحمت برای مصرف داخلی در سالهای 1330 تا 1333 میزان تولید (35-27-26-61 هزار بشکه بوده.

1954 آغاز فروش نفت با قرار داد کنسرسیوم با وساطت امینی– افزایش سهم ایران به 50 درصد تا 25 سال-شراکت هلند فرانسه و امریکا در نفت ایران (عضو شرکت های کنسرسیوم) - برخلاف قانون ملی شدن نفت ایران باز هم اکتشاف و استخراج و فروش نفت به شرکت های کنسرسیوم موکول شد.

بر اساس این قرارداد شرکت نفت بریتانیا (شرکت نفت ایران و انگلیس) ۴۰٪، شرکت‌های آمریکائی نیز ۴۰٪، شرکت شل ۱۴٪ و شرکت نفت فرانسه ۶٪ در منافع کار سهیم بودند.

1960 افزایش میزان تولید به بالای یک  میلیون بشکه – اعطای حق قیمت گذاری نفت به اوپک

1966 افزایش تولید به 2130000 بشکه

1968 (سال 1347) 2.13 میلیون تا اینکه در سال 1354 به 6 میلیون بشکه در روز میرسد. البته این مقادیر میزان تولید بوده و میزان صادرات عبارتند از: 1.9 میلیون بشکه در سال 1347 تا میزان 5.3 میلیون بشکه در 1356.

1973 لغو قرارداد کنسرسیوم قبلی و امضای قرارداد کنسرسیوم جدید- مدت 20 سال با 14 شرکت بین المللی - حاكميت، مديريت، مالكيت به شركت ملي نفت ايران واگذار شد - تفسير و تعبير قرارداد و داوري آن براساس قوانين ايران تعيين شد. – افزایش سهم ایران به 61 درصد کل (55 درصد + بهره مالکانه)

هدف اصلی این قرارداد: چون قرارداد 25 ساله قبلي منعقده به سال 1333 در سال 1358 يعني 6 سال باقيمانده به اتمام مي‌رسيد در حقيقت كنسرسيوم با اين ترفند توانست 20 سال ديگر يعني از سال 1352 تا سال 1372 قرارداد را تمديد كند.

ثانيا چون موظف شده بود كه ميزان توليد را طي اين 20 سال از 4 ميليون بشکه در روز به 8 ميليون بشكه در روز افزايش دهد در واقع به نوعي تسريع در نابودي ذخاير نفت با این قرارداد 61 درصدی نايل شده بود. طبیعتا خود شرکتهای بزرگ نفتی دنیا مصرف کننده ها رو تشخیص و فروش نفت رو تضمین میکردن مثل الان نبوده که ما التماس کنیم برا فروش

1979 انقلاب ایران و لغو قراردادهای قبلی در اسفند سال 1357

با افزایش جمعیت ایران از 36 میلیون در سال 57 به 78 میلیون الان رسیده و افزایش مصرف داخلی، میزان صادرات نفت الان به میزان صادرات سال 1346 و 1347 هست. که اون موقع یعنی سال 47 فقط 25 میلیون جمعیت داشتیم و اون مقدار جمعیت هم مصرف نفتی داخلی ای به اون صورت نداشتن. مصرف داخلی نفت در کشور،  از 213 هزار بشکه در سال 46  و 500 هزار بشکه در سال 1356 به 1.6 میلیون بشکه در سال 1390 رسیده و هر ساله رشد 7 تا 10 درصد مصرف داخلی داریم.

1981 کمترین میزان تولید روزانه نفت ایران در 30 سال اخیر یعنی 1360 - که 1.262 میلیون بشکه در روز تولید داشته  و میزان صادرات روزانه نیز در این سال 714 هزار بشکه در روز بوده است.

مشاهده درآمد نفتی سال 1352 تا 1357 شاه نشون میده شاه توی این 5 سال 112.7 میلیارد دلار درآمد داشته که با توجه به ارزش دلار در اون سالها قدرت خرید رو در بازارهای جهانی 5 برابر میکنه و البته در شرایط غیر تحریم (یعنی حدود 560 میلیارد دلار کنونی)

صادرات نفت بعد از انقلاب و در آمد سالانش عبارتند از: دولت مهندس، بنی صدر، رجایی 25.6 میلیارد دلار/ دولت مهندس موسوی 110 میلیارد دلار/ دولت هاشمی 142 میلیارد / خاتمی 157 میلیارد / احمدی نژاد 531 میلیارد با میانیگین 2.2 میلیون بشکه در روز صادرات

البته درآمد های فوق سال به سال ارزشش کمتر میشده و قدرت خرید بواسطه پایین اومدن ارزش خود دلار (تورم پولی) پایین می اومده در شرایط تحریم بودیم و ...

من نمیخوام بی کفایتی حکومت قاجار رو در عقب موندگی ملت ایران توجیه کنم میخوام این رو برسونم که قاجاری که تا 3 سال قبل از انقراضش 16 درصد صادرات 5000 بشکه ای عایداتش بود اونم چند ماه بود به این میزان صادرات رسیده بودند کار شاقی نمیتونسته بکنه و رضا خان که این همه میگن ال کرد و بل کرد از پول همین زبون بسته نفت برا خودش اعتبار خرید که هوخشتره ها خیلی بهش مینازن. خود رضاخان هم بغیر یک راه آهن شمال به جنوب و دو سه تا جاده و ساختن چند تا خیابون توی تهران کار شاقی نکرده. پس این مسئله آغاز پیشرفت همزمان با رضاخان دلیلش همینه و بس. البته در مدیریت قوی رضاخان هیچ شکی نیست.

ثانیا شتاب بسوی پیشرفت شاه بواسطه جمعیت کم و صادرات بسیار عظیم نفت و قیمت بالای اون علی الخصوص بین سال های 52 تا 57 بوده. علاوه بر اون شاه برای مناطق محروم پولی خرج نمیکرده، اعتبارش اگر به ورزشگاه آزادیه و چند تا کارخونه که بله. این درآمد عظیم نفتی هم اشتغال زایی میکنه و هم اگر متمرکزش کنی رو تهران و یکی دو تا شهر مدرنیته شدن اون یکی دو نقطه به چشم میاد.

ثالثا، با تزریق بیش از اندازه نقدینگی به بازار، شاه عملا مثل احمدی نزاد داشت عمل میکرد و اگر انقلاب هم به ثمر نمی نشست، طبعا باید منتظر سقوط اقتصاد ایران می بودیم (البته نه به اندازه دوره احمدی نژاد، چون در دوره احمدی نژاد همزمان تحریم هم بودیم). پس انقلاب در خوشنامی اقتصادی شاه نقش بسزایی رو داشت.