ایران، سرزمین اسراف، سوء مدیریت، عدم آینده نگری و عدم مشارکت مردم برای ساخت فردایی بهتر

ایران، سرزمین اسراف، سوء مدیریت، عدم آینده نگری و عدم مشارکت مردم برای ساخت فردایی بهتر - جواد سلیمانی
// این مطلب در وبسایت های خبری ندای آزادی و میزان خبر بازنشر شد.

از شاخصه های پیشرفت و صنعتی بودن یک کشور میزان مصرف انرژی و مواد خام در آن کشور است، اما این شاخصه در کشورهای جهان سوم، شاخصه ای ناکارآمد است، زیرا بخش عمده ای از انرژی مصرف شده در این کشورها، بعلت فرسودگی و بازده پایین تجهیزات صنعتی و مصرف مدیریت نشده انرژی در حمل و نقل و مصارف خانگی و اداری است، ایران نیز از این قاعده مستثنا نیست. ایران ما اکنون با فاجعه ای زیستی روبروست و کمبود آب و خطر خشکی بازگشت ناپذیر ایرانی و شوره زار شدن آن جدی است. در این تحقیق کوتاه که منابع آن مقالات و گزارش های وزارت نفت، نیرو و سازمان انرژی های نو ایران است سعی شده است مواردی را برای این رفتار ناصحیح ایرانی یعنی سوء مصرف و عدم مشارکت توده مردم برای نجات کشور و محیط زیست خود برای ساخت فردایی بهتر و جلوگیری از فاجعه ای بزرگ، جلوه داده شود.

نفت و گاز در ایران

در مصرف سوخت های فسیلی، گاز طبیعی مهمترین بخش نیاز و تقاضای انرژی ایران را تامین میکند و بنابه گزارش های سال 2010 بیش از 57.8 درصد کل تقاضای انرژی ایران را تشکیل داده است. پس از گاز طبیعی نفت و فراورده های نفتی با 40.1 درصد، قرار دارد و مابقی سهم سایر سوخت های فسیلی است.

تولید روزانه 2.8 میلیون بشکه نفت و مصرف 1.4 میلیون آن در  در داخل مساویست با بعبارتی مصرف حدود نیمی از تولید نفتی کشور در داخل. از مجموع 241 میلیارد متر مکعب گاز تولیدی در سال هم سهم صادرات گاز به خارج از کشور تنها حدود 10 میلیارد متر مکعب است (یعنی فقط حدود 4 درصد) و تاسف اور اینکه با کسر میزان هدر رفتگی و مصرف گاز در چاه های نفتی بمیزان حدود 26 میلیارد متر مکعب در پروسه استخراج (حدود 11 درصد)، شاهد مصرف  سالانه بیش از 205 میلیارد متر مکعب از گاز در داخل کشور (حدود 85 درصد) هستیم که از این میزان مصرفِ داخلی نیز حدود 54 درصد آن صرف مصارف خانگی و حمل و نقل عمومی می شود (حدود 111 میلیارد متر مکعب).

برق در ایران

ظرفیت تولید برق کشور 215 تراوات ساعت است که در سال 1394، 13 درصد تلفات در شبکه انتقال و توزیع برق ایران وجود داشته است. از باقی برق تولید شده 32 درصد در مصارف خانگی، 34 درصد در مصارف صنعتی، 16 درصد در بخش کشاورزی، 10 درصد در بخش ها و معابر عمومی و حمل و نقل و 8 درصد نیز در مصارف تجاری و متفرقه صرف می شود.

نیروگاه های ایران 24 درصد مصرف گاز داخلی را به خود اختصاص داده اند (یعنی حدود 50 میلیارد متر مکعب) و سهم سایر صنایع در ایران همچون پتروشیمی مصرف حدود 21 درصدی از گاز داخلی است (یعنی حدود 44 میلیارد متر مکعب).

از مجموع 651 واحد نیروگاهی، 380 واحد آن که حدود 83.7 درصد ظرفیت برق نامی شبکه ایران را تولید می کند، حرارتی است. از این 380 واحد 169 واحد دیزلی، 30 واحد سیکل ترکیبی، 123 واحد گازی و 58 واحد بخار در حال فعالیت هستند.
بعبارتی از 70280 مگاوات برق نامی تولیدی در ایران، سهم نیروگاه های حرارتی 58834 مگاوات، 10265 مگاوات سهم نیروگاه های برق آبی (حدود 14.6 درصد)، 1181 مگاوات سهم نیروگاه های هسته ای و تجدیدپذیر (کمتر از 2 درصد) است.
نیروگاه های حرارتی از نوع بخار علاوه بر استفاده از سوخت های فسیلی برای تولید برق، میزان زیادی آب مصرف می­کنند. نیروگاه های بخار 15830 مگاوات برق شبکه ایران را تولید می کنند (22.5 درصد)
نیروگاه سیکل ترکیبی نیز ترکیبی از نیروگاه بخار-گاز می باشند. یعنی همزمان از بخار آب و احتراق گازی برای تولید برق استفاده می کنند. نیروگاه های سیکل ترکیبی نیز 17850 مگاوات برق شبکه سراسری را تامین می کنند (یعنی 25.4 درصد)

ظرفیت انرژی های نو در ایران برای حل این مشکلات

این در حالیست که بنا به گزارش سازمان انرژی های نو ایران، سانا، ایران کشوری است که با وجود 300 روز آفتابی در بیش از دو سوم آن و متوسط تابش 5.5 – 4.5 کیلووات ساعت بر متر مربع در روز یکی از کشورهای با پتانسیل بالا در زمینه انرژی خورشیدی معرفی شده است. برخی از کارشناسان انرژی خورشیدی گام را فراتر نهاده و در حالتی آرمانی ادعا می‌کنند که ایران در صورت تجهیز مساحت بیابانی خود به سامانه‌های دریافت انرژی تابشی می‌تواند انرژی مورد نیاز بخش‌های گسترده‌ای از منطقه را نیز تأمین و در زمینه‌ صدور انرژی برق فعال شود.

با مطالعات انجام شده توسط DLR آلمان، در مساحتی بیش از 2000 کیلومترمربع، امکان نصب بیش از MW 60000 نیروگاه حرارتی خورشیدی وجود دارد.

اگر مساحتی معادل 100×100 کیلومترمربع زمین را به ساخت نیروگاه خورشیدی فتوولتائیک اختصاص دهیم، برق تولیدی آن معادل کل تولید برق کشور در سال 1389 خواهد بود.

و این درحالیست که این مهم، به خنک تر شدن دمای ایران و کاهش تعرق و تبخیر منابع آبی نیز کمک میکند، از سوی دیگر علاوه بر مزارع انرژی خورشیدی که میتوان از زمین آن علاوه بر تولید برق مصارف بهینه دیگری را نیز داشت، مشترکین خانگی و آپارتمانی نیز در ایران هم می توانند با مشارکت در تولید پراکنده انرژی هم سیستمی امن تر برای شبکه برق کشور بوجود آورده و هم خود از کاهش حدود گاها 60 درصدی قیمت برق مصرفی بهره مند شوند (بسته به موقعیت منزل و فضای مفید پشت بام برای نصب پنل های انرژی خورشیدی) و هم از فضاهای هدر رفته در پشت بام ها نهایت استفاده را کرده و با این کار موجب خنک تر شدن خانه های خود نیز شوند و در یک پروژه ملی برای نجات محیط زیست ایران به دولت کمک کنند و در هر صورت چه انرژی های خورشیدی و تولید پراکنده و چه بصورت واحدهای نیروگاهی (فارغ از قیمت زمین) دوره بازگشت سرمایه استفاده از انرژی های خورشیدی در ایران نمی تواند بیشتر از 8 یا 9 سال باشد و پس از آن سوددهی آغاز میشود، در حالیکه عمر پنل ها و تجهیزات می تواند بین 20 تا 25 سال باشد.

علاوه بر انرژی خورشیدی 26 منطقه از کشور (برای احداث 45 تا 60 ایستگاه انرژی بادی)  پتانسیل نصب توربین های بادی را نیز دارند، طبق گزارش سازمان سانا بر اساس اطلس بادی تهیه شده و اطلاعات دریافتی از 60 ایستگاه و در مناطق مختلف کشور، میزان ظرفیت اسمی سایتها در حدود 60000 مگاوات می باشد. بر پایه پیش بینی های صورت گرفته، میزان انرژی قابل استحصال بادی کشور از لحاظ اقتصادی بالغ بر 18000 مگاوات تخمین زده می شود که موید پتانسیل قابل توجه کشور در زمینه احداث نیروگاههای بادی و همچنین اقتصادی بودن سرمایه گذاری در صنعت انرژی بادی می باشد.

 در انجام پروژه پتانسیل سنجی بادی در ایران شرکت لامایر آلمان نیز به عنوان مشاور همکاری داشته است و و بر اساس مطالعات شرکت مذکور پتانسیل بادی قابل استحصال در کشور در حدود 100 هزار مگاوات برآورد گردیده است. و این در حالیست که در صورت صرف بودجه مناسب از سوی واحدهای بخش خصوصی یا دولتی، دوره بازگشت سرمایه بطور متوسط برای بهره برداری از این انرژی 5 تا 7 سال خواهد بود و طول عمر بیش از 20 سال را در شرایط سخت برای حساس ترین قطعات می توان متصور بود.

آب در ایران

حجم بارندگی و منابع آبی ایران حدود 400 میلیارد متر مکعب برآورد می شود. از مقدار فوق حدود 284 میلیارد متر مکعب به صورت تبخیر و تعرق از دسترس خارج می شود و از 116 میلیارد متر مکعب باقیمانده حدود 93 میلیارد متر مکعب از طریق منابع سطحی و زیرزمینی بهره برداری می شود و بقیه صرف تغذیه سفره های آب زیرزمینی می شود. از این مقدار حدود 86 میلیارد مترمکعب جهت مصارف کشاورزی و نزدیک به 7میلیارد مترمکعب آن به مصارف شرب و صنعت اختصاص می‌یابد.

این آمار نشان می دهد 92 درصد از منابع آبی کشور در بخش کشاورزی مصرف می شود که تنها  13 درصد از کل منابع آبی کشور، مصرف مفید کشاورزی است و بعبارتی 78 درصد آب شیرین کشور در بخش کشاورزی هدر میرود، عامل این اتلاف آب، روش های غلط سنتی در آبیاری و تبخیر و تعرق در حین آبیاری و نفوذ به عمق است که تنها بخشی از این مقدار آبی که به عمق نفوذ کرده به سفره های آب زیر زمینی وارد خواهد شد. این آمار نشان می دهد راندمان مصرف آب در بخش کشاورزی در ایران تنها 20 درصد است.

پس از کسر سهم کشاورزی از میزان 93 میلیارد متر مکعب آب بهره برداری شده، 7 میلیارد متر مکعب آب در صنعت و شرب مصرف می شود که 5.5 میلیارد متر مکعب (6 درصد) سهم شرب و مصارف خانگی است، 30 درصد از این مقدار نیز در تاسیسات شبکه انتقال آب در ایران هدر میرود که عامل آن برداشت های غیرمجاز از شبکه آب رسانی و فرسودگی تاسیسات آب و شبکه های آبرسانی  است. 1.5 میلیارد متر مکعب از منابع آبی در صنعت مصرف می شود.